Prusy Królewskie – ojczyzna Kopernika

Mikołaj Kopernik urodził się i działał w Prusach Królewskich, tzn. w tej części ziem dawnego państwa krzyżackiego, które na mocy pokoju toruńskiego z 19 X 1466 r., kończącego trwającą niemal trzynaście lat wojnę, podporządkowane zostały królowi polskiemu.

Obejmowały one obszar Pomorza Gdańskiego z ujściem Wisły, prawobrzeżne Powiśle z Malborkiem i Elblągiem, ziemię chełmińską oraz biskupią Warmię (łącznie ok. 23,9 tys. km²). Natomiast ziemie podlegające nadal Zakonowi określano terminem Prusy Krzyżackie (ok. 32 tys. km²), które po sekularyzacji w 1525 r. przyjęły nazwę Prusy Książęce i aż do 1657 r. pozostawały w zależności lennej od Polski. 

Prowincja Prusy Królewskie podzielona została na wzór ogólnopolski na trzy województwa (chełmińskie, malborskie i pomorskie) oraz powiaty jako jednostki administracyjno-sądowe, a zasiedlało ją u progu XVI w. ok. 375 tys. mieszkańców. Należała ona do najbardziej rozwiniętych gospodarczo i kulturalnie dzielnic wielonarodowościowej Rzeczypospolitej, obejmującej wówczas obszar niemal 1 115 tys. km² i liczącej przeszło siedem milionów ludności. 

Około jedna trzecia mieszkańców dzielnicy pruskiej żyła w ośrodkach miejskich, spośród których najważniejsze znaczenie miały Gdańsk (ok. 35 tys.), Toruń (10–12 tys.) oraz podlegający jurysdykcji kościelnej biskupa warmińskiego Elbląg (niemal 10 tys.). Miasta te należały, obok Krakowa, Lwowa i Poznania, do największych organizmów miejskich w Koronie, a dzięki licznym przywilejom uzyskanym na początku wojny trzynastoletniej od Kazimierza Jagiellończyka oraz opłacalnemu pośrednictwu w handlowych kontaktach ziem polskich z zachodnią Europą zajmowały dominującą pozycję w życiu społeczno-gospodarczym Prus Królewskich. 

Zdominowane przez silny ekonomicznie element niemiecki, osiadły jeszcze w okresie aktywnej polityki osadniczej Zakonu, miasta pruskie były największymi ośrodkami życia kulturalnego prowincji. Przeszło połowa ludności Prus Królewskich była jednak pochodzenia polskiego, a tylko znikomą grupę tworzyli potomkowie pierwotnych mieszkańców części tych ziem – Prusów. 

Mieszkańcy dzielnicy pruskiej, bez względu na różnice etniczne, pochodzenie klasowe i język, jakim się posługiwali, nazywali siebie Prusakami i byli świadomi odrębności swego „kraju” w ramach państwa polskiego. Ówczesne pojęcie „kraju” i „ojczyzny” („patria”) dalekie było od rozumienia odrębnego państwa i oznaczało raczej jednolitą całość geograficzną, społeczno-ekonomiczną, prawną oraz polityczną, a więc pewną społeczność wzmocnioną wspólną tradycją i świadomością historyczną. 

Społeczeństwo pruskie cechował głęboki patriotyzm lokalny, przejawiający się w obronie przywilejów i wolności potwierdzonych aktem inkorporacyjnym Kazimierza Jagiellończyka w 1454 r. Zapewniały one indygenom (krajowcom), czyli posiadającym pełne prawa obywatelskie mieszkańcom Prus, wyłączność w piastowaniu miejscowych urzędów i godności, a stanom pruskim wpływ na zarząd krajem przy udziale króla. Prusy Królewskie miały własny herb oraz skarb, którym zarządzał mianowany przez króla i odpowiedzialny przed nim podskarbi. Rządy w „kraju” sprawowali wielcy właściciele ziemscy oraz kupiecki patrycjat największych miast, a ich reprezentanci tworzyli czołowy organ ustrojowy, zwany Radą Pruską. Zbierała się ona zazwyczaj na wezwanie króla, ale w celu podjęcia ważniejszych uchwał zwoływała zjazdy ogółu stanów, od 1526 r. zwanych sejmikami. 

 

Literatura 

1. Historia Pomorza, pod redakcją Gerarda Labudy, t.1–2, Poznań 1972–1976. 
2. Odyniec Wacław, Dzieje Prus Królewskich (1454–1772), Warszawa 1972. 
3. Małłek Janusz, Dwie części Prus. Studia z dziejów Prus Książęcych i Prus Królewskich w XVI i XVII wieku, Olsztyn 1987.