Ekonomia w kręgu zainteresowań Kopernika

Wszechstronne zainteresowania Mikołaja Kopernika, wśród których prym wiodła niewątpliwie astronomia, dotyczyły też szeroko rozumianej ekonomii.

Dlatego właśnie po pracach z dziedziny astronomii najważniejsze miejsce w spuściźnie rękopiśmiennej Kopernika zajmują pisma o treści ekonomicznej, a dokładniej ekonomiczno-finansowej oraz administracyjnej. Powstały one w latach 1516–1532 i wiązały się bezpośrednio z działalnością Kopernika jako członka kapituły warmińskiej, pełniącego liczne obowiązki natury urzędniczej i publicznej, a zwłaszcza wizytatora (kilkakrotnie, począwszy od 1511 r.) i administratora dóbr kapitulnych (1516–1521), opiekuna stołu kapitulnego (1526–1532), czy też reprezentanta biskupiej Warmii na zjazd Stanów Prus Królewskich (1522) i pruskie sejmiki generalne (1528–1530).

Zbiór pism ekonomicznych Mikołaja Kopernika obejmuje zarówno prace o charakterze naukowym (zwłaszcza traktaty monetarne), jak i pisma powstałe jako efekt jego praktycznej działalności w sprawach administracyjno-finansowych. Do najważniejszych pism ekonomicznych i administracyjnych wybitnego torunianina należą: Lokacje łanów opuszczonych (Locationes mansorum desertorum), spisane w latach 1516–1521; pierwsza wersja traktatu monetarnego Rozmyślania (Meditata) z roku 1517; druga wersja traktatu monetarnego Zasady bicia monety (Modus cudendi monetam) z 1519 i 1522 r.; trzecia wersja traktatu monetarnego Zasady bicia monety (Monete cudende ratio) z 1526 r.; Olsztyńska taksa chlebowa (Ratio panaria Allensteinensis) z 1531 r. oraz Obliczenie dochodów i rozchodów stołu kapituły warmińskiej (Ratio pecuniaria ex redemptis bonis Baysen, Codien, Reberg etc.), autorstwa Tiedemanna Giesego i Mikołaja Kopernika z lat 1531–1532.

U genezy powstania wspomnianych pism leżały nie tylko zadania Kopernika związane z jego publiczną działalnością, ale również zainteresowania naukowe i umiejętności badawcze z zakresu ekonomii, które skupiały się głównie wokół zagadnień monetarnych, najściślej powiązanych z obserwacją życiowych realiów epoki.

Na szczególne podkreślenie zasługuje stosowana przez Kopernika metoda badań zjawisk społeczno-gospodarczych, w której stosował bezpośrednią obserwację zjawisk i ich skutków, zaczerpniętą z nauk przyrodniczych (ścisłych). Badane zjawiska ekonomiczne ujmował całościowo, traktując życie gospodarcze jako jedność wielu elementów. Poza sprawami monetarnymi podkreślał mocno rolę handlu i rolnictwa w rozwoju gospodarczym państwa. W sporządzonej przez niego taksie chlebowej z 1531 r. widać też zastosowanie koncepcji tzw. „ceny sprawiedliwej” (pokrywającej nakład pracy i kosztów). W wielu kwestiach poglądy Mikołaja Kopernika były bliskie teorii merkantylizmu, choć wyraźnie trzeba podkreślić, że nie były to twierdzenia w pełni merkantylistyczne.