Ostatnie lata życia we Fromborku

Na ostatnich latach życia Mikołaja Kopernika negatywnie zaciążył wybór Jana Dantyszka na ordynariusza diecezji warmińskiej i jego przyjazd na Warmię w 1538 r.

Astronom, oskarżony przez nowo obranego biskupa o pożycie z gospodynią Anną Schilling w konkubinacie, zmuszony został do jej oddalenia. Poczucie osamotnienia wzrosło po opuszczeniu Fromborka przez najbliższych przyjaciół Kopernika – Tiedemanna Giesego i Aleksandra Scultetiego, którzy zachęcali astronoma do opublikowania wyników swoich badań i przemyśleń na temat teorii o ruchu Ziemi. Pierwszy z nich został w 1538 r. biskupem chełmińskim i osiadł w Lubawie, natomiast Aleksander Sculteti, inteligencję którego Kopernik cenił najbardziej, wyjechał do Rzymu i w 1540 r. został proskrybowany z powodu oskarżeń o sprzyjanie herezji. 

Obraz Mikołaj Kopernik na łożu śmierci autorstwa Walerego Eliasza Radzikowskiego przedstawia schorowanego Kopernika odbierającego wydrukowany egzemplarz De revolutionibus. W rzeczywistości dzieło Kopernika dotarło do Fromborka zapewne już po jego śmierci

Na szczęście wiosną 1539 r. do drzwi astronoma we Fromborku zapukał młody matematyk wittenberski Jerzy Joachim Retyk (1514–1574), który przekonał go do opublikowania De revolutionibus i pomógł przygotować rękopis do druku. Jednak po jego wyjeździe jesienią 1541 r. do Wittenbergi przy Koperniku pozostał jedynie Jerzy Donner, przyjęty do kapituły wiosną 1540 r. On też powiadomił Giesego o ciężkiej chorobie astronoma, a zatroskany tym biskup chełmiński tak pisał 8 XII 1542 r.: „Zmartwiło mnie Twoje doniesienie o złym stanie zdrowia naszego czcigodnego starca, Kopernika. Jeśli lubił on żyć samotnie w czasach, kiedy się cieszył dobrym zdrowiem, to teraz w chorobie ma pewnie przy sobie niewielu życzliwych, którzy podzielili jego nieszczęście. A przecież wszyscy jesteśmy jego dłużnikami, zarówno ze względu na bezinteresowność jak i mistrzostwo w nauce”. Prawdopodobnie Kopernik już nie odzyskał zdrowia i nie zdołał przeczytać świeżo wydrukowanego własnego dzieła. Po śmierci astronoma to właśnie Tiedemann Giese i Aleksander Sculteti oraz Jerzy Joachim Retyk starali się o utrwalenie jego imienia w pamięci dla potomnych. 

Literatura 

1. Biskup Marian, Działalność publiczna Mikołaja Kopernika, Toruń 1971. 
2. Borawska Teresa, Życie umysłowe na Warmii w czasach Mikołaja Kopernika, Toruń 1996. 
3. Kopernik na Warmii. Życie i działalność publiczna. Działalność naukowa. Środowisko. Kalendarium, Olsztyn 1973. 
4. Piaskowski Tadeusz, Szkop Henryk, Zabytki Fromborka, Frombork 2003.