Studia na Akademii Krakowskiej

Dzięki wsparciu finansowemu wuja Łukasza Watzenrodego Mikołaj Kopernik wspólnie ze starszym bratem Andrzejem rozpoczął jesienią 1491 r. studia na wydziale sztuk wyzwolonych w Krakowie. 

Akademia krakowska w II poł. XV w. 

Wybór tej uczelni nie był przypadkowy. Założony w 1364 i odnowiony w 1400 r. uniwersytet przeżywał właśnie najświetniejszy okres rozwoju i ściągał w swe mury scholarów z całej Europy, zwłaszcza z krajów sąsiednich. Ci ostatni stanowili nawet około 50% studiującej młodzieży, zwabionej również atmosferą świetnie rozwijającego się i tętniącego życiem umysłowym Krakowa. Liczące około 20 tys. mieszkańców miasto było także siedzibą dworu królewskiego oraz ośrodkiem sztuki drukarskiej. Sam uniwersytet natomiast, zdaniem autora słynnej Kroniki świata Hartmanna Schedla (1493), słynął nie tylko z wysokiego poziomu nauczania nauk wyzwolonych (studium wymowy, poetyki, filozofii i fizyki), ale przede wszystkim nauk astronomiczno-matematycznych. Przekonał się o tym również wuj Kopernika, Łukasz Watzenrode, który w latach 1463–1464 był studentem krakowskim.

Dokument z wpisem Mikołaja Kopernika na Uniwersytet Jagielloński z księgi immatrykulacyjnej z 1491 roku, oryginał Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, faksymile ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Toruniu

Na uniwersytecie funkcjonowały wówczas cieszące się uznaniem dwie ważne katedry, które przyczyniły się do rozwoju nauk astronomicznych w Krakowie. Pierwszą z nich, katedrę matematyki i astronomii, założył w 1405 r. Jan Stobner, drugą zaś, poświęconą nauce astrologii, Marcin Król z Żurawicy w 1453 r. Astrologia uchodziła wówczas za ukoronowanie astronomii teoretycznej, stąd zwano ją też astronomią praktyczną, związaną również z nauczaniem medycyny. Funkcjonowanie obu katedr przyczyniło się do wykształcenia pełnej szkoły astronomicznej, wyróżniającej Kraków spośród innych wyższych uczelni europejskich. Wybierając Uniwersytet Jagielloński jako miejsce studiów osiemnastoletni Mikołaj Kopernik mógł być przekonany, iż żadna inna uczelnia nie mogła dać mu tak rozległego wykształcenia astronomicznego. 

Kopernik jako krakowski żak 

Kopernik był pilnym studentem i zgodnie z programem kursu bakalarskiego zdobył w Krakowie gruntowną wiedzę logiczną i filozoficzną. Poznał wówczas nie tylko dzieła Arystotelesa i jego komentatorów, ale również poglądy Heraklita, Demokryta, Epikura, Platona (w wersji neoplatońskiej poprzez dzieła Marsylia Ficina i Cycerona) oraz Plutarcha, Cycerona i pitagorejczyków (np. Eudoksosa z Knidos czy Filolaosa z Krotonu). To właśnie studia nad filozofią starożytnych natchnęły Kopernika, jak sam przyznał w przedmowie swego dzieła skierowanej do papieża Pawła III, do zainteresowania się ruchem Ziemi. Uczęszczał zatem na zajęcia wchodzące w skład „wyższego” kursu nauk matematycznych (w zakresie arytmetyki, geometrii, optyki geometrycznej, kosmografii, astronomii teoretycznej) wymaganych przy egzaminie magisterskim. Sporządził wówczas ciekawe notatki z wykładów zwane w literaturze Raptularzykiem uppsalskim, które kazał oprawić z książkami zakupionymi w Krakowie. 

Niestety, nie znamy nazwisk wszystkich profesorów Kopernika, jednak wiadomo, że słuchał on m.in. wykładów Bartłomieja z Lipnicy (zm. po 1538) poświęconych Elementom Euklidesa oraz objaśnień Michała Falkenera z Wrocławia (zm. 1534) do trudnych Tabulae resolutae Wojciecha z Brudzewa (1446–1495), które stanowiły uwieńczenie ówczesnej wiedzy astronomicznej. Kopernik poznał także rzadko prezentowane w Krakowie Kalendarium Jana Regiomontana (1436–1476) komentowane przez Marcina Biema z Olkusza (zm. 1540) oraz uczęszczał na zajęcia Jana z Głogowa (zm. 1507), który ustalił dokładnie długość i szerokość geograficzną Krakowa. Nie zrezygnował również prawdopodobnie z prywatnych wykładów tego ostatniego prezentujących w 1494 r. nowy układ świata (Geografia) w związku z odkryciami nieznanych dotąd lądów przez Kolumba.

Panorama Krakowa według Kroniki świata Hartmana Schedla, wydanej w Norymberdze w 1493 roku, faksymile ryciny. Muzeum Okręgowe w Toruniu

Przypuszcza się też, że Kopernik słuchał ponadto prywatnych wykładów astronomii Wojciecha z Brudzewa. Wiedzę wyniesioną z sal uniwersyteckich Kopernik pogłębiał poprzez samodzielną lekturę kupowanych książek i przyjaźnił się z humanistami, wśród których wymienić należy choćby Wawrzyńca Korwina (Laurentiusa Rabego) ze Śląska oraz przyszłego kartografa Bernarda Wapowskiego. 

Przekonany o słabościach systemu Ptolemeusza i ówczesnej astronomii oraz niedokładnościach tablic astronomicznych, Kopernik doskonale rozumiał potrzebę prowadzenia obserwacji astronomicznych, które stanowiły jego zdaniem racjonalny sprawdzian naukowości poznania. To właśnie w Krakowie 14 X 1494 r. podziwiał wystawione na pokaz i zapisane uniwersytetowi przez Marcina Bylicę z Olkusza (zm. 1493) instrumenty astronomiczne, tam też nabył wprawy w posługiwaniu się przyrządami oraz umiejętności przeprowadzania obserwacji. Miał rację zatem uczeń Kopernika Jerzy Joachim Retyk, gdy wspominał, że studiując później w Bolonii jego mistrz był „nie tyle uczniem, ile pomocnikiem i świadkiem astronomicznych obserwacji” wybitnego astronoma włoskiego Dominika Marii Novary. Również i sam Mikołaj Kopernik, jak twierdził Wojciech Caprinus z Bukowa w 1542 r., „początki swych godnych podziwu prac matematycznych... z tego naszego Uniwersytetu zaczerpnął, czemu nie tylko nie zaprzecza... ale wyznaje, że wszystko czym jest, zawdzięcza Akademii”. 

Pobyt na uniwersytecie krakowskim uświadomił niewątpliwie Kopernikowi konieczność przeprowadzenia reformy astronomii i opracowania lepszego od ptolemejskiego systemu budowy wszechświata. Zrezygnował zatem świadomie z egzaminu magisterskiego i z radością wyjeżdżał jesienią 1496 r. do Bolonii, gdzie obok prawa mógł kontynuować swoje badania astronomiczne. 

W Krakowie młody Kopernik nie tylko uczył się i odpoczywał, ale zapewne również uczestniczył w ważnych uroczystościach miejskich i państwowych. Poznał przynajmniej z daleka królów polskich i ich doradców. Tak np. 11 lipca 1492 r. mógł być świadkiem pogrzebu Kazimierza Jagiellończyka, złożonego w wykonanym przez Wita Stwosza pięknym grobowcu w katedrze na Wawelu. Przypuszczalnie uczestniczył też w uroczystościach koronacyjnych nowego króla Jana Olbrachta (23 IX 1492). 

 

Literatura 

1. Birkenmajer Ludwik Antoni, Mikołaj Kopernik. Część pierwsza. Studya nad pracami Kopernika oraz materyały biograficzne, Kraków 1900. 
2. Das 500-jährige Jubiläum der Krakauer Studienzeit von Nicolaus Copernicus, red. Jerzy Wyrozumski, Kraków 1993. 
3. Krakowski krąg Mikołaja Kopernika, Kraków 1973 (Copernicana Cracoviensia, III). 
4. Markowski Mieczysław, Uniwersytet krakowski jako miejsce duchowych narodzin Mikołaja Kopernika, Kraków 1993. 
5. Rosińska Grażyna, Kwestia „krakowskich autografów" Kopernika w Kodeksie Copernicana 4 Biblioteki Uniwersyteckiej w Uppsali, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki", t. 46: 2001, nr 3, s. 71–94.