W służbie kapituły warmińskiej

W końcu 1510 r. Kopernik zamieszkał na wzgórzu katedralnym, dominującym w panoramie Fromborka, miasteczka liczącego na początku XVI w. nieco ponad tysiąc mieszkańców.

Jego najważniejszym punktem była wspaniała gotycka katedra pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i św. Andrzeja Apostoła, która wraz z budynkami rozłożonymi na pobliskim placu (kapitularzem, szkołą i kuriami, czyli domkami mieszkalnymi kanoników) i biblioteką stanowiła centrum życia religijnego oraz kulturalnego. Poza murami obronnymi katedry mieściły się domki letnie konfratrów, otoczone ogrodami i zabudowaniami gospodarczymi. Budynki te były zróżnicowane pod względem wielkości i wyposażenia. Z reguły najmłodsi stażem kanonicy otrzymywali najgorsze i najmniej wygodne dworki, a dopiero śmierć starszego konfratra otwierała im perspektywę dokonania zmian na lepsze.

Staloryt kolorowany Adama Pilińskiego z ok. 1840 r. przedstawiający ówczesny widok na wieżę na wzgórzu katedralnym we Fromborku należącą w latach 1503-1543 do Kopernika. WBP-Książnica Kopernikańska w Toruniu.

Miejsce zamieszkania i uposażenie

Prawdopodobnie pierwszą nabytą przez Kopernika kurią była położona wewnątrz murów obronnych wieża narożna, opróżniona po śmierci Marcina Achtsnichta (zm. 4 III 1503). Jej wartość nie była wielka, ale świeżo upieczony kanonik z powodu wieloletniej nieobecności we Fromborku nie dbał o wygody. Dopiero po powrocie z Lidzbarka w 1510 r. przejął położoną poza murami warowni kurię wakującą po śmierci prepozyta Enocha von Kobelau (zm. 28 III 1512) i przystąpił do jej przebudowy. Zaproszenie fromborskiego kanonika przez dostojników soboru lateraneńskiego w 1513 r. do wzięcia udziału w reformie kalendarza juliańskiego zobligowało astronoma do urządzenia w ogrodzie stanowiska obserwacyjnego (tzw. pavimentum). Kurię tę, podobnie zresztą jak i niewygodną wieżę wewnątrz murów katedralnych, Kopernik zachował do końca swojego życia. Równie rzadko astronom zmieniał folwarki, które były ważną częścią jego dochodów. Jeszcze w czasie pobytu w Bolonii otrzymał 4 II 1499 r. za pośrednictwem pełnomocnika folwark należący uprzednio do Michała Voxa, z którego zrezygnował na początku czerwca 1512 r. Równocześnie przejął po Baltazarze Stockfischu położone w pobliżu Fromborka „allodium Seblec II” i zapewne zatrzymał je do swojej śmierci.

Urzędy i funkcje pełnione przez Kopernika w kapitule

Wszelkie decyzje na temat opcji kurii i folwarków zapadały na zwyczajnych posiedzeniach kapitulnych, na których obecność kanoników była obowiązkowa. Natomiast co roku w dniu 8 listopada odbywały się posiedzenia generalne kapituły. Przyjmowano na nich sprawozdania finansowe ustępujących urzędników i wyznaczano nowych. W trosce o jak najlepsze dochody z dóbr wspólnych kapituła starała się przekazywać urzędy w ręce kompetentnych i godnych zaufania konfratrów. Należał do nich i Mikołaj Kopernik, który był dobrze przygotowany do pełnienia najważniejszych urzędów, a w przyszłości okazał się najpracowitszym członkiem kapituły. Mimo iż był siostrzeńcem nielubianego biskupa, został on 8 XI 1510 r. kanclerzem i odtąd miał prowadzić w imieniu kapituły korespondencję oraz kontrolę niektórych urzędów, a zwłaszcza kustodii. Widocznie dobrze wypełniał swoje obowiązki, skoro funkcję tę sprawował nieprzerwanie do 1513 r., a później jeszcze w 1520 oraz w l. 1524–1525 i w 1529 r.

Kierownictwo artystyczne i reżyseria: Witold Chmielewski; scenariusz: Witold Chmielewski i Michał Targowski; filmy i animacje wideo: Janusz Krysztop; muzyka: Tomasz Kurjata; lektor: Marcin Czyżniewski. 

Po trzyletniej przerwie, z powodu oddelegowania astronoma do opracowania projektu nowego kalendarza, Kopernik w końcu 1516 r. otrzymał najważniejszy urząd kapitulny – administratora, który pełnił do 1519 r., a następnie w l. 1520–1521. Rezydował wówczas na zamku w Olsztynie i zarządzał posiadłościami kapituły w komornictwie olsztyńskim oraz pieniężnieńskim (melzackim). Wymagało to od Kopernika nieustannych podróży po kraju, a w czasie konfliktu z Zakonem w l. 1520–1521 zobowiązywało do obrony zamku olsztyńskiego, obleganego przez wojska krzyżackie. Po zawieszeniu działań wojennych Kopernik w czerwcu 1521 r. został komisarzem Warmii (Warmiae commisarius) i troszczyć się musiał także o najbardziej zniszczone w czasie ostatniej wojny posiadłości w komornictwie fromborskim.

Wielokrotnie też Kopernik, wspólnie z innym konfratrem, z tytułu piastowania funkcji wizytatora (1510–1511, 1532–1533, 1535–1536) i posła (1523–1524, 1530–1531, 1538–1539) objeżdżał pod koniec roku kalendarzowego posiadłości kapitulne oraz kontrolował ich stan gospodarczy, a także przygotowanie do obrony. Ponadto rozpatrywał również skargi poddanych i odbierał od administratorów zebrane czynsze. Sporadycznie natomiast sprawował mniej ważne funkcje, jak choćby zarządcy kasy aprowizacyjnej (1512–1513), urząd do opieki nad egzekwowaniem testamentów i nadzorcy obwarowań wzgórza fromborskiego (1537–1538) czy zarządcy kasy katedralnej (1540–1541). Wspólnie z Tiedemannem Giese pełnił także w l. 1531–1532 funkcję „opiekuna stołu kapituły” i zarządzał sumami uzyskanymi ze sprzedaży Bażyn oraz kilku wsi w starostwie tolkmickim.

Jako poseł kapituły warmińskiej Kopernik jeździł też do Lidzbarka, by omówić z ordynariuszem aktualne problemy gospodarcze, polityczne i prawne, a po śmierci Fabiana Luzjańskiego (zm. 30 I 1523) został nawet administratorem generalnym biskupstwa i funkcję tę sprawował aż do przejęcia tronu warmińskiego przez Maurycego Ferbera (jesień 1523). Reprezentował także interesy biskupstwa na posiedzeniach stanów pruskich (poświęconych konfliktowi polsko-krzyżackiemu, reformie monetarnej oraz kodyfikacji prawa chełmińskiego), podobnie wysyłany był też do Królewca. Po zawarciu pokoju i sekularyzacji Prus Krzyżackich (1525) dbał o utrzymanie dobrosąsiedzkich stosunków z ks. Albrechtem i w Bartoszycach 6 VII 1528 r. współuczestniczył w uchwaleniu wspólnej ordynacji krajowej (Landesordnung). Pracowitość i wszechstronne umiejętności Kopernika, w tym także wiedza medyczna, znane były dobrze również na dworze Zygmunta Starego, skoro król umieścił jego nazwisko na liście czterech kandydatów do godności biskupa warmińskiego (4 IX 1537). Nowym ordynariuszem diecezji wybrany został jednak Jan Dantyszek, znany humanista i poeta.

 

Literatura

1. Biskup Marian, Działalność publiczna Mikołaja Kopernika, Toruń 1971.
2. Borawska Teresa, Życie umysłowe na Warmii w czasach Mikołaja Kopernika, Toruń 1996.
3. Kopernik na Warmii. Życie i działalność publiczna. Działalność naukowa. Środowisko. Kalendarium, Olsztyn 1973.
4. Piaskowski Tadeusz, Szkop Henryk, Zabytki Fromborka, Frombork 2003.